Hartkatheterisatie (coronair angiografie)

Hartkatheterisatie is als onderzoek de gouden standaard voor de meest voorkomende hartziekte, namelijk slagaderziekte in de kransslagaders. Een gouden standaard wil in de geneeskunde zeggen: het onderzoek dat de meeste zekerheid biedt bij het stellen van een diagnose. Dus hartkatheterisatie geeft het duidelijkst weer of pijn op de borst wordt veroorzaakt door vernauwde kransslagaders.

Bij hartkatheterisatie kijkt of luistert een cardioloog niet alleen van buiten het lichaam naar het hart, maar hij doet ook onderzoek in het hart en de kransslagaders zelf. Dat doet hij door een katheter (een heel dun slangetje) door de huid en via de bloedbaan naar de kransslagaders te leiden. Dan spuit hij via de katheter contrastvloeistof in de kransslagader, waarna het bloedvat en zijn vertakkingen stroomafwaarts op een röntgenfilmpje goed zichtbaar worden.

Hartkatheterisatie vindt plaats in een speciale ruimte die doet denken aan een operatiekamer, maar er zijn grote verschillen. Bij een hartkatheterisatie blijft de persoon op de onderzoekstafel bij kennis en kan hij zelf meekijken op de monitor. Hartkatheterisatie is veel minder belastend dan een openhartoperatie.

Coronair angiografie

De medische term voor hartkatheterisatie is coronair angiografie. Coronair wil zeggen ‘kransslagader’, angio en grafie zijn Griekse termen voor ‘bloedvat’ en ‘beschrijving’. De term hartkatheterisatie is inmiddels ingeburgerd.

Hartkatheterisatie is eigenlijk een verzamelterm voor een veelheid aan ingrepen waarbij katheters worden gebruikt, want katheters dienen meer doelen dan enkel contrastvloeistof in de kransslagaders spuiten. Zo kan een cardioloog tijdens een hartkatheterisatie de druk en het zuurstofgehalte meten in de verschillende ruimtes van het hart. Verder kan hij een vernauwing in een kransslagader behandelen door te dotteren. Hij kan hartritmestoornissen onderzoeken door elektrofysiologisch onderzoek en behandelen door een ablatie. Hij kan een aangeboren hartziekte zoals een gaatje in de tussenwand van het hart behandelen en zelfs een hartklep vervangen door een kunstklep.

Unieke wegenkaart

Het resultaat van het onderzoek naar de kransslagaders is een serie filmpjes waarop de loop van de bloedvaten vrij nauwkeurig te zien is. Wat je ziet, zijn niet de bloedvaten zelf, maar de met bloed gevulde binnenruimte, het lumen. Eventuele vernauwingen zijn goed zichtbaar als versmallingen in het lumen.

De filmpjes zijn een soort wegenkaart van vertakkingen die voor ieder mens uniek zijn. De loop van de kransslagaderen is even persoonlijk als een vingerafdruk.

Nadelen

Nadelen van het onderzoek zijn er ook. Hartkatheterisatie stelt hoge eisen aan de arts, is relatief duur, de röntgenstraling is belastend en er is een klein risico op complicaties. De meest voorkomende complicatie is een bloeduitstorting op de plaats waar de katheter door de huid wordt geprikt, maar ook ernstige complicaties komen voor (beschadiging van een bloedvat). Het onderzoek wordt daarom alleen uitgevoerd bij mensen met ernstige klachten, die op een andere manier niet geholpen kunnen worden. In de meeste gevallen zijn andere onderzoeken voldoende om een diagnose te kunnen stellen.

Hartkatheterisatie

Hartkatheterisatie vindt plaats in een speciale ruimte die doet denken aan een operatiekamer, maar er zijn grote verschillen. Bij een hartkatheterisatie blijft de persoon op de onderzoekstafel bij kennis en kan hij zelf meekijken op de monitor. Hartkatheterisatie is veel minder belastend dan een openhartoperatie.

Röntgenopname van een gezonde linker kransslagader tijdens hartkatheterisatie.
A. LAD (Left Anterior Descending), de linker dalende zijtak van de linker kransslagader.
B. Cx (Ramus Circumflexus), de omcirkelende zijtak van de linker kransslagader.

Ingreep met plaatselijke verdoving

Een hartkatheterisatie vindt niet plaats onder narcose, maar met plaatselijke verdoving op de plaats waar de katheter door de huid wordt geprikt. Tijdens het onderzoek blijf je bij bewustzijn. De ingreep duurt meestal niet langer dan een minuut of dertig. Omdat het onderzoek niet erg belastend is, duurt het verblijf in het ziekenhuis meestal niet langer dan een dag, soms twee dagen.

De kamer waar het onderzoek plaatsvindt heet een katheterisatiekamer. Dit is een steriele omgeving die er anders uitziet dan een operatiekamer. Er staat een onderzoekstafel met beeldschermen waarop tijdens het onderzoek het röntgenfilmpje te zien is, en andere gegevens zoals de bloeddruk en een ECG. De röntgencamera is een C-vormige arm die het hart en de kransslagaders vanuit verschillende posities kan filmen door rond de onderzoekstafel te draaien. De aanwezige artsen en assistenten dragen steriele kleding en loodschorten om zich tegen de röntgenstraling te beschermen.

Pols, lies en elleboog

De plaats waar de katheter wordt ingebracht kan verschillen. Gebruikelijk is een bloedvat in de pols, maar het is ook mogelijk het via de lies te doen. In dat laatste geval is de kans op een bloeduitstorting relatief groot omdat het lastig is om na afloop op deze plaats een drukverband te plaatsen. Vaak wordt daarom na afloop van een hartkatheterisatie via de lies een soort plugje gebruikt om het bloedvat af te sluiten.

De techniek waarbij de katheter via een bloedvat in de pols wordt geleid is mede door Nederlandse cardiologen ontwikkeld. Op de pols is het makkelijker dan op de lies om een drukverband aan te brengen, waardoor het risico op een bloeduitstorting veel kleiner is en je dezelfde dag nog naar huis kunt.

Een derde, minder gebruikelijke mogelijkheid is om een bloedvat in de elleboog te nemen.

Verschillende onderzoeken

Naast het maken van een wegenkaart van de kransslagaders zoals hierboven beschreven, zijn er tijdens een hartkatheterisatie verschillende onderzoeken mogelijk. Alle komen regelmatig voor in de dagelijkse ziekenhuispraktijk.

Vaak wordt er ook een onderzoek naar de pompfunctie van de linkerkamer verricht. De contrastvloeistof wordt hierbij in de kamer gespoten, waarna de bewegingen van de kamerwand op het röntgenfilmpje zichtbaar zijn. Is de pompwerking niet goed, dan wijken die bewegingen af.

Ook kan via een hartkatheterisatie een onderzoek worden verricht naar de werking van de hartkleppen in de linkerhelft van het hart, te weten de mitralisklep en de aortaklep. Op bepaalde punten wordt contrastvloeistof gespoten om de bloedstroom en eventuele lekkage van de kleppen in gesloten toestand zichtbaar te maken.

Hartkatheterisatie is verder heel geschikt om de bloeddruk en andere bloedwaarden in het hart zelf te onderzoeken. Deze gegevens zijn belangrijk om de pompfunctie van het hart te kunnen beoordelen.

Biopt: hapje met een snaveltje

Een speciaal soort onderzoek is het wegnemen van een stukje weefsel voor onderzoek in het laboratorium. Zo’n stukje weefsel heet een biopt, dat wordt weggenomen met een katheter die aan de punt een snaveltje heeft dat open en dicht kan. Het snaveltje wordt tegen de binnenwand van de hartkamer gezet en dichtgedrukt om het biopt te nemen. Het hapje uit het spierweefsel gaat vervolgens voor nader onderzoek naar het laboratorium. Een afwijkende samenstelling van het spierweefsel kan bijvoorbeeld wijzen op cardiomyopathie. Een biopt wordt ook afgenomen om te controleren op afstoting na een harttransplantatie.

Rechtskatheterisatie

Soms wordt er een katheter ingebracht om de bloeddruk in de rechterhelft van het hart en de slagader naar de longen te meten. Dit type katheter wordt niet via een slagader maar via een ader ingebracht en kan langere tijd ter controle in het lichaam blijven, bijvoorbeeld op de hartbewaking.

Rechtskatheterisatie gebeurt vaak met een speciaal soort katheter dat een Swan-Ganz-katheter wordt genoemd. Jeremy Swan en William Ganz zijn de twee Amerikaanse artsen die de techniek hebben bedacht. Kenmerkend voor een Swan-Ganz-katheter is een ballonnetje aan de punt van de katheter dat wordt opgeblazen om het in de bloedstroom mee te laten drijven.

De medische revolutie van de hartkatheterisatie begon bij de Duitse arts Werner Forssmann, die bij zichzelf een katheter inbracht en naar zijn hart leidde.

Medische revolutie met een echte held

Hartkatheterisatie is een medische revolutie met een echte held. De eerste die een katheter via de bloedvaten in een menselijk hart leidde, was de Duitse arts Werner Forssmann. Het was 1929, kort na zijn afstuderen als arts en het hart was van Forssmann zelf. Zijn superieur wist zijn moed niet te waarderen en ontsloeg hem. Maar het tij keerde en in 1956 kreeg hij samen met twee andere pioniers op dit gebied de Nobelprijs. Gemeengoed in het ziekenhuis werd hartkatheterisatie niet eerder dan in de jaren zeventig van de vorige eeuw.