Cardiologie

Cardiologie is een medisch specialisme waarbij hart en bloedvaten centraal staan. Het woord is afgeleid van cardia, Grieks voor hart. In de westerse wereld zijn hart- en vaatziekten een veel voorkomende doodsoorzaak. Cardiologie heeft zich ontwikkeld tot een van de belangrijkste en grootste specialismen.

Eigenlijk begint de geschiedenis van de cardiologie pas in de twintigste eeuw. Wat daaraan voorafgaat, is een geschiedenis van individuen, meestal nieuwsgierige artsen.

Cardiologie Galenus De Romeinse schrijver Claudius Galenus was arts voor gladiatoren en beschreef als eerste het verschil tussen zuurstofrijk, helderrood bloed in de slagaders en zuurstofarm, donkerrood bloed in de aders.

Claudius Galenus

Onze belangrijkste bron voor medische kennis in de Oudheid is een arts en bijzonder productieve schrijver uit de tweede eeuw, Claudius Galenus. Galenus was lijfarts van verschillende Romeinse keizers, waaronder Marcus Aurelius. Hij verzamelde de kennis van het menselijk lichaam in zijn tijd en deed zelf onderzoek, onder meer als verzorger van gladiatoren. Galenus maakte een onderscheid tussen het donkerrode bloed in de aders en het felrode bloed in de slagaders, zonder te begrijpen dat het donkere bloed zuurstofarm is en op weg naar het hart en het felrode bloed zuurstofrijk en op weg naar de haarvaten. Volgens Galenus werd het bloed in de aders aangemaakt in de lever en dat in de slagaders in het hart. Vanuit de lever en het hart stroomde het bloed naar alle delen van het lichaam om daar te worden verteerd.

William Harvey

De eerste die de bloedsomloop correct beschreef was de Engelse arts William Harvey (1578-1657). Harvey berekende dat de hoeveelheid bloed die door het hart gaat zeer groot moet zijn en dat de theorie van Galenus daarom niet op kon gaan. Het menselijk lichaam zou honderden liters bloed per dag moeten produceren. Harvey concludeerde terecht dat het bloed circuleert in een gesloten systeem.

Met dit inzicht vielen de stukjes van de puzzel op de juiste plaats en in 1628 publiceerde Harvey zijn beroemde Anatomische beschrijving van de beweging van het hart en de bloedvaten bij dieren, waarin hij als eerste de bloedsomloop gedetailleerd en min of meer correct beschrijft. Opvallend is het laatste woord in de titel. Harvey beschrijft de bloedsomloop in dieren, en niet in mensen. Dat was in 1628 nog een stapje te ver.

Willem Einthoven

De moderne cardiologie ontstaat pas in de twintigste eeuw, als er instrumenten komen om de prestaties van het hart te kunnen meten. De Nederlandse arts Willem Einthoven (1860- 1927) ontwikkelde het hartfilmpje of ECG, dat nog steeds de basis vormt van de cardiologie. Een ECG kan een groot scala aan afwijkingen aan het licht brengen, van een hartritmestoornis tot een hartinfarct. Einthoven kreeg in 1924 de Nobelprijs voor zijn bijdrage. Met Einthoven en het ECG begint de moderne cardiologie.

Onze tijd

Een eeuw na de ontwikkeling van het ECG zijn er in Nederland ongeveer achthonderd cardiologen werkzaam en wordt het jaarlijkse wetenschappelijke congres van de European Society of Cardiology bezocht door niet minder dan dertigduizend (!) cardiologen. De wetenschappelijke resultaten die op zo’n congres worden gepresenteerd zijn regelmatig voorpaginanieuws.

Wetenschappelijk onderzoek

Van oudsher heeft wetenschappelijk onderzoek een centrale plaats in de cardiologie. Om meer en beter onderzoek naar hartziekten mogelijk te maken, werd in 1934 de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC) opgericht en dertig jaar later de Nederlandse Hartstichting. Nederlandse cardiologen hebben wereldwijd bij veel wetenschappelijke ontdekkingen, klinische trials en epidemiologische onderzoeken een belangrijke rol gespeeld.

Slecht nieuws en goed nieuws

Het slechte nieuws is dat hart- en vaatziekten in Nederland tegenwoordig een veel voorkomende doodsoorzaak zijn: één op de drie Nederlanders zal er aan overlijden. Dat is overigens in de meeste rijke landen zo. Hart- en vaatziekten stijgen nou eenmaal op de ranglijst na het verdwijnen van doodsoorzaken die te maken hebben met honger, armoede en slechte hygiëne.

Het goede nieuws is dat de cardiologie zich in razend tempo ontwikkelt en steeds beter in staat is om hart- en vaatziekten te behandelen. Al jaren leveren de ontwikkelingen in de cardiologie in Nederland de belangrijkste bijdrage aan de stijgende levensverwachting.